ارث یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی در ایران است که بر پایه احکام شرعی و قوانین مدنی تنظیم شده است. پس از فوت هر فرد، دارایی‌ها و بدهی‌های او که به آن ترکه گفته می‌شود، بین وراث تقسیم می‌شود. یکی از سؤالات رایج این است که آیا مرد می‌تواند از همسر فوت‌شده خود ارث ببرد و اگر بله، میزان این ارث چقدر است؟ در این مقاله، به بررسی این موضوع، شرایط ارث بردن مرد از زن، میزان سهم او و نکات قانونی مرتبط می‌پردازیم.
آیا مرد از زن ارث میبرد؟
پس از مرگ، ابتدا بررسی می‌شود که آیا متوفی وصیت‌نامه‌ای داشته است یا خیر. سپس وراث می‌توانند با مراجعه به شورای حل اختلاف و ارائه دادخواست، درخواست تقسیم ترکه کنند. شوهر، به‌عنوان یکی از وراث سببی (به دلیل رابطه زوجیت)، می‌تواند از اموال همسر فوت‌شده خود ارث ببرد.
در پاسخ به این سوال که آیا مرد از زن ارث میبرد باید بگوییم:
بله، بر اساس قانون مدنی ایران، شوهر می‌تواند از همسر فوت‌شده خود ارث ببرد. ماده 861 قانون مدنی دو نوع وراثت را تعریف می‌کند:
- نسب: رابطه خونی مانند رابطه بین والدین و فرزندان.
- سبب: رابطه زوجیت ناشی از عقد ازدواج.
شوهر به دلیل رابطه سببی (ازدواج) در زمره وراث قرار می‌گیرد و می‌تواند از ترکه همسر خود سهم ببرد. میزان این سهم به عوامل مختلفی، به‌ویژه وجود یا عدم وجود فرزند، بستگی دارد.
شرایط ارث بردن شوهر از زن
برای اینکه مرد از زن ارث ببرد، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:
- ازدواج دائم: ارث تنها در عقد دائم برقرار است. بر اساس ماده 940 قانون مدنی، در ازدواج موقت، هیچ‌یک از زوجین از دیگری ارث نمی‌برند.
- زنده بودن شوهر: شوهر باید در زمان فوت همسر زنده باشد.
- عدم وجود موانع ارث: موانعی مانند کفر (یکی از زوجین کافر باشد)، لعان (نفرین متقابل)، یا قتل عمدی (شوهر همسرش را کشته باشد) مانع ارث می‌شوند.
تأثیر وجود یا عدم وجود فرزند
میزان ارث شوهر به وجود یا عدم وجود فرزند (چه از ازدواج فعلی یا قبلی) وابسته است:
- با فرزند: اگر زن فرزند داشته باشد، شوهر یک‌چهارم (1/4) از ترکه را ارث میبرد.
- بدون فرزند: اگر زن فرزندی نداشته باشد، شوهر نصف (1/2) از ترکه را دریافت می‌کند.
- بدون سایر وراث: اگر زن هیچ وارثی جز شوهر نداشته باشد، تمام ترکه به شوهر می‌رسد (ماده 949 قانون مدنی).
نحوه محاسبه سهم ارث شوهر از زن
برای تقسیم ترکه، ابتدا بدهی‌ها، هزینه‌های کفن‌ودفن، و وصیت‌نامه (تا یک‌سوم اموال) از ترکه کسر می‌شود. سپس سهم شوهر بر اساس شرایط زیر محاسبه می‌شود:
- با وجود فرزند: یک‌چهارم اموال منقول و یک‌چهارم ارزش اموال غیرمنقول.
- بدون فرزند: نصف اموال منقول و نصف ارزش اموال غیرمنقول.
- مثال: فرض کنید زنی فوت کرده و ترکه او 200 میلیون تومان است. اگر تنها وراث او شوهر و یک فرزند دختر باشند، شوهر 50 میلیون تومان (یک‌چهارم) و دختر 150 میلیون تومان دریافت می‌کند. اما اگر تنها وارث شوهر باشد، 100 میلیون تومان (نصف) به او می‌رسد.
ارث در عقد موقت
در عقد موقت، هیچ ارثی بین زوجین برقرار نیست. ماده 940 قانون مدنی صراحتاً ارث را به عقد دائم محدود کرده است. حتی اگر زوجین شرط کنند که از یکدیگر ارث ببرند، این شرط باطل است، زیرا قوانین ارث از قواعد آمره هستند و نمی‌توان با توافق آن‌ها را تغییر داد.
احکام قانونی مرتبط با سهم الارث مرد از زن
قانون مدنی احکام متعددی برای ارث زوجین وضع کرده است:
- ماده 942: اگر مرد چند همسر دائم داشته باشد، یک‌چهارم یا نصف ترکه بین آن‌ها به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.
- ماده 943: در طلاق رجعی، اگر یکی از زوجین در ایام عده فوت کند، دیگری ارث میبرد. اما پس از پایان عده، ارث منتفی است.
- ماده 944: اگر مرد در حال بیماری طلاق دهد و زن تا یک سال بعد فوت کند، مرد ارث میبرد، مشروط بر اینکه زن ازدواج مجدد نکرده باشد.
- ماده 945: اگر مرد در حال بیماری زنی را عقد کند و پیش از نزدیکی فوت کند، زن ارث نمی‌برد. اما پس از نزدیکی، ارث برقرار است.
مقایسه ارث مرد از زن با ارث زن از شوهر
- زن از شوهر: با وجود فرزند، یک‌هشتم (1/8) و بدون فرزند، یک‌چهارم (1/4) از اموال منقول و ارزش اموال غیرمنقول ارث میبرد (ماده 946).
- مرد از زن: با فرزند، یک‌چهارم و بدون فرزند، نصف ترکه.
نکات مهم
- طبقات ارث: وراث در سه طبقه (والدین و فرزندان، اجداد و خواهر و برادر، عموها و خاله‌ها) تقسیم‌بندی می‌شوند. وجود وراث در طبقه بالاتر مانع ارث طبقات پایین‌تر می‌شود، اما شوهر به دلیل رابطه سببی مستقل ارث میبرد.
- مالیات بر ارث: اموال ارثی مشمول مالیات هستند که نرخ آن به نوع اموال و درجه خویشاوندی بستگی دارد.
- مشاوره حقوقی: پرونده‌های ارث ممکن است پیچیده باشند. استفاده از خدمات مشاوره حقوقی، مانند مراکز آنلاین یا تلفنی، می‌تواند به تسریع و دقت در رسیدگی کمک کند.
سخن پایانی
مرد می‌تواند از همسر فوت‌شده خود ارث ببرد، به‌شرط اینکه ازدواج دائم باشد و موانع قانونی وجود نداشته باشد. سهم او بسته به وجود فرزند (یک‌چهارم یا نصف) یا نبود سایر وراث (تمام ترکه) متفاوت است. قانون مدنی ایران با جزئیات دقیق، از جمله مواد 913، 940، و 949، این موضوع را تنظیم کرده است. برای پیگیری پرونده‌های ارث، مشاوره با کارشناسان حقوقی توصیه می‌شود تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
