مهریه یکی از ارکان اصلی عقد ازدواج در نظام حقوقی ایران است که به‌عنوان حق مالی زن شناخته می‌شود. بااین‌حال، گاهی زنان به دلایل مختلف مانند توافق با همسر، فشارهای عاطفی یا در جریان طلاق، تصمیم به بخشیدن مهریه می‌گیرند. موضوع پشیمانی پس از بخشش مهریه (رجوع از بخشش مهریه) سؤالی است که بسیاری از زنان مطرح می‌کنند: آیا می‌توان پس از بخشش، مهریه را دوباره مطالبه کرد؟ پاسخ به این پرسش به نحوه و نوع بخشش مهریه بستگی دارد.
در این مقاله، به بررسی انواع بخشش مهریه، روش‌های اجرای آن، و شرایطی که امکان یا عدم امکان رجوع به مهریه را تعیین می‌کنند، می‌پردازیم.
امکان رجوع از بذل مهریه به انواع بخشش مهریه بستگی دارد
برای پاسخ به این سؤال که آیا زن میتواند مهریه بخشیده‌شده را باز پس بگیرد، ابتدا باید انواع بخشش مهریه را شناخت. هر نوع بخشش پیامدهای حقوقی متفاوتی دارد که در ادامه توضیح داده می‌شود.
ساقط کردن کامل تعهد مهریه (ابراء)
ابراء به معنای آن است که زن به‌طور کامل شوهر را از تعهد پرداخت مهریه معاف کند. این نوع بخشش معمولاً با عباراتی مانند «تو دیگر بدهی مهریه به من نداری» یا جملات مشابه بیان می‌شود. ابراء یک تصمیم قطعی و غیرقابل‌برگشت است. بر اساس قانون مدنی، پس از ابراء، زن به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند مهریه را مطالبه کند، زیرا این نوع بخشش حق او را به‌طور کامل از بین می‌برد.
هدیه دادن مهریه (هبه)
هبه زمانی رخ می‌دهد که زن مهریه خود را به‌صورت هدیه به شوهر ببخشد. امکان رجوع در این نوع بخشش به نوع مهریه بستگی دارد:
- اگر مهریه مال مشخص (مانند یک قطعه زمین یا جواهر) باشد و آن مال همچنان موجود باشد، زن میتواند به مهریه رجوع کند و آن را مطالبه نماید.
- اگر در ازای هبه، زن چیزی (مانند پول، ملک، یا هر مال دیگر) دریافت کرده باشد، هبه غیرقابل‌برگشت می‌شود و امکان رجوع وجود ندارد.
بخشش مهریه در ازای طلاق (بذل)
بذل مهریه معمولاً در طلاق توافقی اتفاق می‌افتد، جایی که زن در ازای گرفتن حق طلاق یا توافق برای جدایی، مهریه را به شوهر می‌بخشد. در این روش، زن تا پایان دوره عده (سه ماه و 10 روز پس از طلاق) میتواند از تصمیم خود بازگردد و مهریه را مطالبه کند. این حق رجوع برای زن محفوظ است، مگر اینکه در توافق صراحتاً از آن صرف‌نظر کرده باشد. در طلاق رجعی، شوهر نیز میتواند در دوره عده به زن رجوع کند، که در این صورت مهریه به حالت اولیه بازمی‌گردد.
توافق حقوقی برای بخشش (صلح)
صلح مهریه زمانی است که زن و شوهر با تنظیم یک قرارداد حقوقی توافق می‌کنند که مهریه یا بخشی از آن بخشیده شود. این توافق میتواند رایگان یا در ازای دریافت چیزی از سوی زن باشد. صلح معمولاً غیرقابل‌برگشت است، مگر اینکه در قرارداد شرط خاصی برای فسخ ذکر شده یا طرفین در آینده توافق جدیدی کنند. در نتیجه، رجوع به مهریه در این روش بسیار دشوار است.
امکان رجوع به مهریه بخشیده شده به روش بخشیدن مهریه بستگی دارد
روش‌های اجرای بخشش مهریه نیز بر امکان یا عدم امکان رجوع تأثیر می‌گذارند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
اعلام کلامی بخشش
در این روش، زن به‌صورت شفاهی اعلام می‌کند که مهریه را می‌بخشد، چه در حضور شوهر یا در حضور شاهدان. از آنجا که این نوع بخشش فاقد سند رسمی است، اثبات آن دشوار است. در نتیجه، زن معمولاً میتواند مهریه را در آینده مطالبه کند، مگر اینکه شوهر با مدارک یا شهادت شاهدان ثابت کند که بخشش قطعی (مانند ابراء) بوده است.
نگارش دست‌نوشته بخشش مهریه
در این روش، زن با نوشتن و امضای یک متن، مهریه را به شوهر می‌بخشد. این نوع بخشش نیز به دلیل نبود تشریفات رسمی، امکان رجوع را برای زن حفظ می‌کند. بااین‌حال، اگر متن دست‌نوشته در قالب ابراء یا صلح تنظیم شده باشد، اثبات رجوع ممکن است چالش‌برانگیز شود.
ثبت رسمی بخشیدن مهریه در دفترخانه
بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، رسمی‌ترین روش است. زن و شوهر با تنظیم سندی در دفترخانه، توافق می‌کنند که مهریه یا بخشی از آن بخشیده شود. این سند به دلیل اعتبار قانونی بالا، قطعی و غیرقابل‌برگشت است. در نتیجه، زن نمی‌تواند پس از این نوع بخشش مهریه را مطالبه کند.
امکان یا عدم امکان رجوع به مهریه
امکان رجوع به مهریه پس از بخشش به عوامل زیر بستگی دارد:
- ابراء و صلح رسمی: این روش‌ها قطعی هستند و رجوع ممکن نیست، مگر در صلحی که شرط فسخ در قرارداد وجود داشته باشد.
- هبه: اگر مهریه مال مشخصی باشد و آن مال موجود باشد، رجوع امکان‌پذیر است. اما اگر در ازای هبه چیزی دریافت شده باشد، رجوع منتفی است.
- بذل در طلاق توافقی: زن تا پایان عده میتواند رجوع کند، مگر اینکه صراحتاً از این حق صرف‌نظر کرده باشد.
- بخشش شفاهی یا دست‌نوشته غیررسمی: به دلیل فقدان سند رسمی، زن معمولاً میتواند مهریه را مطالبه کند، مگر اینکه شوهر بخشش را با مدارک یا شهادت اثبات کند.
نکات کلیدی حقوقی
- مشاوره پیش از بخشش: بخشش مهریه تصمیمی با تبعات حقوقی بلندمدت است. مشاوره با وکیل میتواند از پشیمانی‌های بعدی جلوگیری کند.
- فشارهای عاطفی در طلاق: در طلاق توافقی، زنان گاهی تحت فشار مهریه را می‌بخشند. آگاهی از حق رجوع در دوره عده میتواند از تصمیمات شتاب‌زده جلوگیری کند.
- بار اثبات: اثبات بخشش بر عهده شوهر است. در بخشش شفاهی یا غیررسمی، شوهر باید با مدارک یا شهادت، قطعیت بخشش را اثبات کند.
- نوع مهریه: مهریه‌های غیرنقدی (مانند ملک) در هبه ممکن است امکان رجوع را فراهم کنند، مشروط بر اینکه مال همچنان موجود باشد.
سخن پایانی
امکان مطالبه مجدد مهریه پس از بخشش به نوع بخشش (ابراء، هبه، بذل، یا صلح) و روش اجرای آن (شفاهی، مکتوب، یا رسمی) بستگی دارد. ابراء و صلح رسمی معمولاً غیرقابل‌برگشت هستند، اما هبه (در صورت وجود مال مشخص) و بذل (در دوره عده) امکان رجوع را فراهم می‌کنند. بخشش‌های شفاهی یا غیررسمی نیز به دلیل نبود سند رسمی، معمولاً به زن اجازه مطالبه مجدد می‌دهند. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی، زوجین باید پیش از هر اقدامی با وکیل مشورت کنند تا از حقوق خود آگاه شوند و از تصمیماتی که ممکن است تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد، اجتناب کنند.
