در چه صورت سلب حضانت از والدین انجام میشه؟

موضوع حضانت همیشه از حساس‌ترین و عاطفی‌ترین مسائل حقوق خانواده بوده؛ اما زمانی که یکی از والدین از مسئولیت‌هایش شانه خالی کند یا سلامت و امنیت کودک در خطر باشد، قانون ناگزیر به دخالت می‌شود. حالا اگر شما والد، سرپرست کودک یا حتی عضوی از خانواده هستید و نگران سلامت جسمی یا روانی فرزندی در خانواده‌اید، احتمالاً با این سؤال روبه‌رو شده‌اید: در چه شرایطی قانون می‌تواند حضانت کودک را از پدر یا مادر سلب کند؟

در این مقاله با زبانی ساده ولی حقوقی، به بررسی کامل این مسئله می‌پردازیم؛ از شرایط قانونی تا نظر مراجع قضایی.

حضانت چیست و چه مسئولیت‌هایی دارد؟

حضانت یعنی مراقبت و نگهداری از کودک در ابعاد جسمی، روحی، تربیتی و آموزشی. طبق قانون مدنی، حضانت در دوره‌های مختلف سنی بین پدر و مادر تقسیم می‌شود اما حق سلب‌شدنی نیست… مگر در موارد خاص.

تقسیم قانونی حضانت طبق قانون مدنی

سن کودک	مسئول حضانت	توضیح
تا ۷ سال	مادر	مگر خلاف مصلحت کودک تشخیص داده شود
بعد از ۷ سال تا بلوغ	پدر	اولویت با پدر است، مگر دلایل خاصی برای سلب وجود داشته باشد
بعد از بلوغ	انتخاب با خود کودک	البته در موارد خاص دادگاه مداخله می‌کند

در چه شرایطی دادگاه حضانت را سلب می‌کند؟

قانونگذار در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، شرایطی را برای سلب حضانت پیش‌بینی کرده که محور آن‌ها مصلحت کودک است.

ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی چه می‌گوید؟

«هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند به تقاضای نزدیکان طفل یا قیم، حضانت را به دیگری واگذار کند.»

مصادیق انحطاط اخلاقی یا بی‌کفایتی والدین

۱. اعتیاد زیان‌آور به مواد مخدر یا مشروبات الکلی

۲. ابتلا به بیماری‌های روانی غیر قابل درمان (با تشخیص پزشکی قانونی)

۳. سوء‌استفاده‌های فیزیکی، جنسی یا روحی از کودک

۴. ترک غیرموجه حضانت یا بی‌توجهی جدی به نیازهای کودک

۵. فساد اخلاقی، مانند رابطه نامشروع یا بزهکاری مستمر

برای اثبات هر یک از این موارد باید مدارک قوی، مستندات پزشکی یا شهادت شهود ارائه شود. صرف ادعا برای صدور حکم کافی نیست.

چگونه می‌توان درخواست سلب حضانت داد؟

برای ارائه درخواست رسمی، مراحل زیر طی می‌شود:

مرحله اول: تنظیم دادخواست

در سامانه عدل ایران، دادخواست سلب حضانت با ذکر دلایل قانونی ثبت می‌شود.

مرحله دوم: بررسی دادگاه خانواده

دادگاه، دلایل، مدارک، شهادت شهود و در صورت لزوم نظر مددکار اجتماعی یا پزشکی قانونی را بررسی می‌کند.

مرحله سوم: صدور حکم

اگر دادگاه به این نتیجه برسد که ادامه حضانت توسط والد، به زیان کودک است، حضانت را سلب و به والد دیگر یا شخص واجد شرایط واگذار می‌کند.

نقش نهادهای حمایتی و مددکاران اجتماعی

در برخی پرونده‌ها، نهادهای حمایتی مانند بهزیستی، خانه سلامت یا مددکاران اجتماعی در جریان قرار می‌گیرند و گزارش کارشناسی آنان می‌تواند در تصمیم قاضی نقش مؤثری ایفا کند.

جدول جمع‌بندی موارد منجر به سلب حضانت

وضعیت والد	تأثیر بر حضانت	توضیح تکمیلی
اعتیاد به مواد مخدر	سلب حضانت	در صورت تأثیر منفی بر کودک
بیماری روانی شدید	سلب حضانت	به شرط تأیید پزشکی قانونی
ترک حضانت	احتمال سلب	بسته به میزان و آثار آن
سوء‌رفتار با کودک	سلب حضانت فوری	به‌ویژه در موارد خشونت خانگی
فساد اخلاقی	بررسی قضایی	با مستندات قابل اثبات

آیا شرایط سلب حضانت برای مادر و پدر یکسان است؟

یکی از پرتکرارترین سؤالات در پرونده‌های خانوادگی این است: آیا شرایط سلب حضانت برای مادر و پدر به‌طور مساوی در قانون در نظر گرفته شده؟ پاسخ کوتاه این است: از نظر قانونی، بله؛ اما در عمل، تفاوت‌هایی وجود دارد.

قانون مدنی ایران و ماده ۱۱۷۳ تأکید دارد که هرگاه سلامت جسمی یا تربیتی کودک در خطر باشد، حضانت از هرکدام از والدین (چه پدر، چه مادر) قابل سلب است. یعنی ملاک اصلی، «مصلحت کودک» است نه جنسیت والد.

اما در رویه قضایی، به‌ویژه برای کودکان زیر ۷ سال که معمولاً حضانت با مادر است، دادگاه‌ها با حساسیت بیشتری موضوع سلب حضانت مادر را بررسی می‌کنند و نیاز به ادله قوی‌تر دارند. در مقابل، اگر پدر حضانت‌دار باشد، شرایط مشابهی برای ارزیابی صلاحیت او اعمال می‌شود.

بدون وکیل هم می‌توان برای سلب حضانت اقدام کرد، اما…

وقتی صحبت از سلب حضانت فرزند به میان می‌آید، بسیاری تصور می‌کنند فقط با داشتن وکیل امکان پیگیری وجود دارد. اما حقیقت این است که برای ثبت و پیگیری دادخواست سلب حضانت، داشتن وکیل الزامی نیست. هر فردی می‌تواند از طریق سامانه عدل ایران، دادخواست را شخصاً ثبت کرده و مدارک مربوطه را ارائه دهد.

با این حال، مسیر حقوقی سلب حضانت مسیری پیچیده و حساس است. شما باید مدارک معتبر، دلایل قابل اثبات، شناخت کافی از قانون و توان دفاع در برابر ادعاهای طرف مقابل داشته باشید. در غیر این صورت، احتمال رد شدن درخواست‌تان بسیار زیاد است.

بنابراین اگرچه داشتن وکیل اجباری نیست، اما به‌شدت توصیه می‌شود. چرا که یک وکیل باتجربه می‌تواند:

• ادله‌ی شما را به‌درستی تنظیم کند
• از حقوق فرزندتان با تسلط کامل دفاع کند
• روند رسیدگی را سریع‌تر و دقیق‌تر پیش ببرد
• احتمال موفقیت شما را چند برابر افزایش دهد

اگر آینده و امنیت فرزندتان برایتان اهمیت دارد، مشورت با یک وکیل متخصص، سرمایه‌گذاری است نه هزینه.

جمع‌بندی از دیدگاه «وکیل قاضی مردم»

از نظر تیم حقوقی وکیل قاضی مردم، حضانت نه یک حق مطلق، بلکه تکلیفی مشروط به صلاحیت اخلاقی و روانی والدین است. در تجربه‌های این مجموعه دیده شده که حتی والدینی که تصور می‌کردند قانون همیشه پشت آن‌هاست، در صورت عدم رعایت حداقل استانداردهای تربیتی و ایمنی کودک، از حق حضانت محروم شده‌اند.
در پرونده‌های سلب حضانت، اصل بر مصلحت کودک است و هر تصمیمی خارج از این اصل، در دادگاه پذیرفته نمی‌شود. بنابراین، اگر نگران وضعیت کودک تحت حضانت هستید، پیش از هر اقدامی با وکیل متخصص در این حوزه مشورت کرده و مستند، محتاط و قانونی عمل کنید.