در سال‌های اخیر، دریافت سفته از کارگران هنگام استخدام، به یکی از دغدغه‌های جدی فعالان حوزه کار تبدیل شده است. بسیاری از کارگران نمی‌دانند آیا این اقدام قانونی است یا خیر، و کارفرمایان نیز اغلب با هدف تضمین تعهدات، به دریافت سفته متوسل می‌شوند. در این مقاله، به زبان ساده و کاملاً کاربردی، قانون گرفتن سفته از کارگر در سال ۱۴۰۴ را بررسی می‌کنیم. اگر کارگر هستید و نگران سوءاستفاده از سفته خود هستید یا کارفرمایی هستید که می‌خواهید بدانید چگونه قانونی و بدون دردسر از سفته استفاده کنید، این مقاله دقیقاً برای شما نوشته شده است.
آیا گرفتن سفته از کارگر قانونی است؟
دریافت سفته به‌صورت کلی در قانون کار ایران ممنوع نیست، اما شروطی برای مشروعیت آن وجود دارد. کارفرما حق دارد از کارگر بابت حسن انجام کار یا تضمین بازگشت وسایل کار، سفته دریافت کند، اما تنها در صورتی که:
- سفته همراه با قرارداد کار کتبی باشد.
- دلیل دریافت سفته مشخص و در قرارداد ذکر شده باشد.
- سفته صرفاً در صورت تخلف مشخص استفاده شود.
در غیر این صورت، کارفرما حق وصول سفته را ندارد و حتی ممکن است به جرم سوءاستفاده یا کلاهبرداری تحت تعقیب قرار گیرد.
تفاوت سفته ضمانتی و سفته عادی چیست؟
سفته ضمانتی
سفته‌ای است که برای تضمین انجام تعهدات شغلی گرفته می‌شود. این سفته باید:
- دارای پشت‌نویسی باشد (مثلاً: بابت ضمانت حسن انجام کار)
- به تاریخ سفید یا فاقد تاریخ پرداخت باشد
- با رضایت کارگر تحویل شود
سفته عادی
اگر کارفرما سفته‌ای با مبلغ بالا، بدون قرارداد مشخص یا بدون توضیح پشت‌نویسی دریافت کند، این سفته اعتبار قانونی ندارد و کارگر می‌تواند در صورت شکایت، برگشت آن را از طریق مراجع قانونی درخواست کند.
وظایف قانونی کارفرما هنگام دریافت سفته
کارفرمایان برای جلوگیری از شکایت‌های بعدی و حفظ حقوق طرفین باید موارد زیر را رعایت کنند:
- امضای قرارداد کار مکتوب
- دریافت سفته فقط با پشت‌نویسی دقیق
- ثبت علت دریافت سفته در قرارداد
- تحویل رسید دریافت سفته به کارگر
- عدم استفاده از سفته برای تهدید یا سوءاستفاده
وکیل قاضی مردم تأکید می‌کند که بی‌توجهی به این موارد می‌تواند تبعات کیفری و حقوقی جدی برای کارفرما در پی داشته باشد.
حقوق کارگر در برابر سفته
| موضوع | حق کارگر | وظیفه کارفرما |
|---|---|---|
| الزام به قرارداد مکتوب | دارد | باید قرارداد کتبی امضا کند |
| پشت‌نویسی سفته | باید مشخص باشد | موظف به نوشتن دلیل سفته است |
| امکان سوء استفاده از سفته | قابل پیگرد قانونی است | در صورت سوءاستفاده ممکن است مجرم شناخته شود |
| بازگرداندن سفته پس از پایان کار | باید به کارگر بازگردد یا ابطال شود | موظف است در پایان قرارداد، سفته را پس دهد |
اجرای غیرقانونی سفته و حقوق دفاعی کارگر
در صورتی که کارفرما بدون آن‌که تخلفی از سوی کارگر صورت گرفته باشد، اقدام به اجرا گذاشتن سفته کند، کارگر می‌تواند از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی یا شکایت در دادسرای محل کار، موضوع را پیگیری کند. در این حالت، کارگر باید بتواند اثبات کند که سفته صرفاً بابت ضمانت بوده و هیچ تعهدی از سوی او نقض نشده است. ارائه قرارداد کار، فیش‌های حقوقی، شهادت همکاران و متن پشت‌نویسی سفته از مدارک کلیدی برای دفاع از حقوق کارگر محسوب می‌شوند.
از نگاه حقوقی، اگر سفته به صورت ضمانتی دریافت شده باشد و استفاده از آن خارج از توافق انجام شود، کارفرما مرتکب تخلف یا حتی جرم شده و قابل تعقیب است.
شرایط قانونی دریافت سفته و محدودیت‌های آن برای کارفرما
در سال ۱۴۰۴، گرفتن سفته سفید (بدون درج مبلغ یا تاریخ و بدون قید جهت مصرف) از کارگر همچنان غیرقانونی و فاقد اعتبار حقوقی کافی است. طبق قوانین کار و رویه قضایی، اگر کارفرما بدون تعیین شرایط دقیق، اقدام به دریافت سفته سفید کند، نه‌تنها ممکن است در محاکم به عنوان سوءاستفاده از اعتماد کارگر شناخته شود، بلکه احتمال دارد اقدام او در برخی موارد تحت عنوان «سوءاستفاده از سند» نیز بررسی شود. بنابراین، کارفرما موظف است در زمان دریافت سفته، علت دقیق، مبلغ، تاریخ و نحوه بازگشت آن را به‌وضوح قید کند.
از سوی دیگر، کارگر می‌تواند در زمان امضای سفته یا تحویل آن، در پشت سند توضیحاتی مانند «صرفاً جهت تضمین حسن انجام کار تا پایان قرارداد مورخ فلان» را یادداشت کند و امضای کارفرما یا نماینده شرکت را نیز ذیل آن اخذ کند. این کار به عنوان یک مدرک قانونی برای اثبات نیت واقعی از صدور سفته عمل می‌کند.
جمع‌بندی از دیدگاه وکیل قاضی مردم
از نظر تیم حقوقی «وکیل قاضی مردم»، دریافت سفته از کارگر یک موضوع حساس است که در صورت عدم رعایت الزامات قانونی، می‌تواند منجر به پرونده‌های قضایی شود. اگر شما کارگر هستید و از شما سفته دریافت شده، باید حتماً از پشت‌نویسی و دلیل دریافت آن مطلع باشید. اگر هم کارفرما هستید، دریافت سفته بدون قرارداد مکتوب یا سوءاستفاده از آن می‌تواند برایتان دردسرساز باشد. استفاده از مشاوره حقوقی تخصصی بهترین راه برای پیشگیری از تخلفات احتمالی و حفظ حقوق قانونی طرفین است.
